Η εποχή του ψεύδους
Γράφει η Σωτηρία Ορφανίδου
Στιγμιότυπο από τα Deepfake βίντεο με τον Τομ Κρουζ. Αριστερά ο ηθοποιός Μάιλς Φίσερ που αποτέλεσε την πρώτη ύλη για το ψηφιακό ομοίωμα του Κρουζ. Δεξιά το τελικό αποτέλεσμα με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Τι κοινό έχουν ένας πασίγνωστος αειθαλής ηθοποιός του Χόλλιγουντ, μια παγκοσμίως γνωστή celebrity περσόνα που συμμετέχει σε οικογενειακό ριάλιτι και ένας Έλληνας ψυχίατρος-σεξολόγος; Τι είναι αυτό που συνδέει τον Τομ Κρουζ, την Κιμ Καρντάσιαν και τον Δρ. Θάνο Ασκητή;
Το γεγονός ότι τα ευρέως αναγνωρίσιμα πρόσωπά τους έγιναν εργαλεία για την παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού −χωρίς την άμεση συμμετοχή τους− μέσω των τεχνολογιών της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2021, η πλατφόρμα TikTok παρουσίασε διάφορα βίντεο με τον πασίγνωστο ηθοποιό Τομ Κρουζ σε διάφορες περιστάσεις, όπως να παίζει γκολφ, να κάνει κόλπα με ένα κέρμα κ.ά. Μέσα σε λίγες μόλις ημέρες, τα βίντεο σημείωσαν εκατομμύρια προβολές, όμως σύντομα έγινε αντιληπτό ότι το υλικό δημιουργήθηκε μέσω της τεχνολογίας Deepfake, όπως άλλωστε υπονοούσε εξ αρχής το όνομα του σχετικού λογαριασμού, deeptomcruise.
Επρόκειτο, δηλαδή, για ενός είδους εξελιγμένο μοντάζ, που τοποθέτησε το πρόσωπο (ή το κεφάλι) του Τομ Κρουζ στο σώμα ενός άλλου ατόμου, που συμμετείχε στα γυρίσματα, με αποτέλεσμα να φαίνεται πως πρωταγωνιστεί ο ίδιος. Καθώς ο στόχος των δημιουργών του δεν ήταν να εξαπατήσουν τους χρήστες, ο λογαριασμός εξακολουθεί να υπάρχει, ενώ ο ίδιος ο ηθοποιός φέρεται να μην ενοχλείται καθόλου από αυτή την επιπλέον δημοσιότητα.
Στη Βρετανία, τον Ιανουάριο του 2023, προβλήθηκε το πρώτο επεισόδιο της κωμικής σειράς «Deep Fake Neighbour Wars», με πρωταγωνίστρια την Κιμ Καρντάσιαν, με την ιδιαιτερότητα ότι τον ρόλο της υποδύεται το Deepfake της, δηλαδή μια ηθοποιός στην οποία μέσω της τεχνολογίας ενσωματώνονται τα εμφανισιακά χαρακτηριστικά και η φωνή της Κιμ, κάνοντάς την να φαίνεται απολύτως αληθινή. Η σειρά παρουσιάζει ως πρωταγωνιστές διάσημους ανθρώπους, όπως η Μπιγιονσέ, η Γκρέτα Τούνμπεργκ, η Ριάνα κ.ά., που μπλέκουν σε μπελάδες και παρεξηγήσεις σε φανταστικά κωμικά σενάρια. Για παράδειγμα, στο πρώτο επεισόδιο, η γειτόνισσα της Κιμ Καρντάσιαν δημιουργεί προβλήματα καθώς δεν της επιτρέπει την είσοδο στον κοινόχρηστο κήπο τους.
Οι εικόνες της σειράς είναι άκρως ρεαλιστικές, ωστόσο κατά την προβολή τους υπάρχει μια διακριτική επισήμανση που υποδηλώνει ότι πρόκειται για υλικό τεχνολογίας Deepfake. Οι δημιουργοί της σειράς θεωρούν πως δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με τη χρήση των διάσημων προσώπων στη θέση των πρωταγωνιστών, εφόσον το υλικό έχει στόχο το γέλιο και το σενάριο δεν προσβάλλει τις αληθινές προσωπικότητες, ούτε τις εμφανίζει να προβαίνουν σε κάποια παράνομη πράξη.
Στο εγχώριο τοπίο, η τεχνολογία Deepfake φαίνεται πως ενέπνευσε με διαφορετικό τρόπο κάποιον ή κάποιους δημιουργούς βίντεο. Το αποτέλεσμα ήταν ένα βίντεο που παρουσίαζε τον Δρ. Θάνο Ασκητή στο πλατό της κρατικής τηλεόρασης να δηλώνει ως επικίνδυνα ορισμένα φάρμακα, να προωθεί κάποια σκευάσματα και να κατηγορεί τους φαρμακοποιούς ως δολοφόνους. Έτσι, στις 15 Δεκεμβρίου 2023, ο ίδιος ο κ. Ασκητής αναγκάζεται να αναρτήσει ένα δικό του βίντεο απευθυνόμενος στο κοινό και ενημερώνοντας για την ύπαρξη του κακόβουλου και πλαστού υλικού αναφωνώντας: «Είμαι ο ΑΛΗΘΙΝΟΣ Θάνος Ασκητής!»
Βρισκόμαστε, με λίγα λόγια, σε μια εποχή που θα χρειαστεί να προσπαθήσουμε για να πείσουμε τους άλλους ποιοι είμαστε και ποιοι δεν είμαστε, τι κάναμε και τι δεν κάναμε, πού βρεθήκαμε και που δεν βρεθήκαμε. Διότι, μπορεί οι άνθρωποι που εκτίθενται περισσότερο στα μέσα, και συνεπώς βρίσκει κανείς εύκολα στο διαδίκτυο πολλά βίντεο και φωτογραφίες τους για προχωρήσει με τη βοήθεια της τεχνολογίας στη δημιουργία ψευδούς υλικού, να αποτελούν εύκολο στόχο, αλλά πλέον όλοι μας είμαστε δυνητικά θύματα μιας τέτοιας οπτικοακουστικής απάτης.
Το γεγονός ότι τα απαραίτητα τεχνικά μέσα −οι σχετικές εφαρμογές επεξεργασίας βίντεο που χρησιμοποιούν την Τεχνητή Νοημοσύνη− είναι πλέον διαθέσιμα σε κάθε απλό χρήστη, θέτει σχεδόν κάθε πολίτη σε ρόλο υποψήφιου θύματος. Με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης, και φυσικά εφόσον υπάρχει διαθέσιμο πρωτογενές υλικό του ατόμου, δηλ. ψηφιοποιημένες φωτογραφίες και βίντεο, όλοι μπορεί να βρεθούμε να λέμε ή να κάνουμε κάτι εμφανιζόμενοι σε μια πλατφόρμα στο διαδίκτυο, χωρίς να είμαστε πραγματικά εμείς. Και το πλαστό υλικό μπορεί να αφορά από μια άκακη φάρσα φίλων έως την απεχθή τακτική του εκδικητικού πορνό.
Ωστόσο, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι σε επαγγελματικό επίπεδο είναι οι ηθοποιοί. Γι’ αυτό, το Σωματείο Ηθοποιών Αμερικής βλέποντας ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη απειλεί άμεσα τις απολαβές τους, καθώς οδηγεί σε μείωση του χρόνου των γυρισμάτων αλλά και σε εκτεταμένη χρήση του προσώπου και της φωνής τους για τη δημιουργία σκηνών μέσω της τεχνολογίας, προχώρησε τον Ιούλιο του 2023 σε απεργία, η οποία είχε διάρκεια τεσσάρων μηνών. Η απεργία έληξε αισίως και οδήγησε σε συμβάσεις που διασφαλίζουν τα εισοδήματα των ηθοποιών, καθώς και σε ρυθμίσεις που οριοθετούν τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης και των ψηφιακών ομοιωμάτων των ηθοποιών στον τομέα του θεάματος.
Βέβαια, οι απλοί πολίτες δεν έχουν σχηματίσει (ακόμη) συνδικάτα που θα προσπαθήσουν να προστατέψουν τα ψηφιακά τους δικαιώματα. Εν τω μεταξύ προσφάτως, στις 9 Δεκεμβρίου 2023, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε Δελτίο Τύπου στο οποίο αναφέρεται ότι επετεύχθη προσωρινή συμφωνία για εναρμονισμένους κανόνες στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, που θα είναι οι πρώτοι παγκοσμίως. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, «το σχέδιο κανονισμού έχει στόχο να διασφαλίσει ότι τα συστήματα ΤΝ που διατίθενται στην ευρωπαϊκή αγορά και χρησιμοποιούνται στην Ένωση είναι ασφαλή και σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις αξίες της Ένωσης».
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Πρόταση για τον Κανονισμό –2021/0106(COD)– κατατέθηκε πριν από δυόμιση χρόνια, δηλ. τον Απρίλιο του 2021, και ότι για την τελική μορφή και την εφαρμογή του Κανονισμού απαιτούνται ακόμη αρκετές εργασίες και έλεγχοι.
Έως τη στιγμή που θα υπάρξει μια αξιόπιστη τεχνική και νομική θωράκιση των πολιτών, το μόνο που μας απομένει να κάνουμε είναι να παρακολουθούμε τους πραγματικούς και τους ψηφιακούς εαυτούς μας, διατηρώντας την πεποίθηση πως εμείς τουλάχιστον γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποιος από όλους είναι ο αληθινός.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το ανωτέρω κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 31/12/2023, σελ. 59.
